Waarderen van informeel leren

In het blad Onderwijsinnovatie van september las ik het artikel Professionaliseren op de werkplek van Rob Martens en Maarten de Laat (artikel komt nog  digitaal beschikbaar via de OU). De auteurs pleiten voor een nieuwe manier van professionalisering op de werkplek: informeel-formeel leren. Zelf ben ik zeer geïnteresseerd in de relatie informeel leren en social media. In het artikel worden suggesties gedaan voor tools om het informeel leren (meer) te waarderen.

De like-button van kennis

Vanochtend las ik het artikel De like-button van kennis op scienceguide.nl . In het artikel wordt verwezen naar de presentatie van Prof. José van Dijck (UvA) tijdens de jaaropening. Ze geeft in haar verhaal aan dat de principes van sociale media op allerlei plekken in de samenleving invloed hebben. Dit betekent dat we hier ook in het onderwijs niet omheen kunnen.

Ze zegt o.a.:

Sinds de opmars van sociale media in het publieke domein worden we dagelijks gestimuleerd om onze gevoelens over van alles en nog wat aan te klikken. Of het nu gaat om boeken, muziek, video's, politici, of popsterren: de like-button is razendsnel de barometer van onze intuïtieve oordelen geworden

Ze noemt dit de 'algoritmisering van het gevoel'. Via sociale media worden onze gevoelens meetbaar en deze gevoelens worden vervolgens weer gebruikt om 'onze gevoelige snaar te raken'. Zoals bv. bij bol.com de zin 'liefhebbers van dit artikel bestelden ook:'.


De like-button komt steeds vaker ook voor buiten de sociale-netwerk-sites. Op internet word je via diverse sites gewezen op de 'meest gelezen artikelen'. In de informatietheorie heet dit het rich-get-richer effect. Wat al veel gelezen is op internet, wordt nog meer bekeken.

Hetzelfde fenomeen zien we ook terug in het (wetenschappelijk) onderwijs. 

Om te constateren hoezeer de like button in het hoger onderwijs is doorgedrongen, hoeven we maar te kijken naar de werking van GoogleScholar. Steeds meer studenten zoeken literatuur via deze zoekmachine en kijken dan uitsluitend naar de eerste tien resultaten van de Google-hitlijst. GoogleScholar selecteert zijn wetenschappelijke bronnen echter niet op basis van kwaliteit of relevantie, maar op basis van populariteit. De bron die het meest aangeklikt wordt, eindigt hoog in de ranking. De kans is dus reëel dat wat studenten "leuk" of "gemakkelijk" vinden, hoog scoort omdat het vaak aangeklikt wordt.

Op eenzelfde manier zien we de 'algoritmisering van het gevoel' terugkomen in de studenttevredenheid.  Prof. José van Dijck vreest de dag waarop we na afloop van een statistiekcollege de zaal vragen om al dan niet de like button in te drukken.

Ik ben zelf van mening dat we er in het onderwijs voor moeten waken dat we deze kant op gaan. Ik zie echter wel mogelijkheden om de like button een plek te geven in het onderwijs. Maar dan graag minder aan de marketingkant, maar meer didactisch. In het Virtual Action Learning concept leren studenten van elkaar door elkaar feedback te geven op leerproducten. De ervaring uit de praktijk leert dat studenten het waarderen als ze van elkaar zien in hoeverre een mede-student de feedback, die hij heeft gegeven waardeert. Deze subjectieve (en vaak intuïtieve) beoordeling heeft vooral een sociale functie. Studenten leren hierdoor elkaar en de groep beter kennen en dit komt het groepsproces en daarmee het individuele leerproces ten goede. Voor deze laatste conclusie heb ik helaas geen wetenschappelijke bewijzen, maar die komen mogelijk in de toekomst. Wordt vervolgd.

Waarom docenten sociale media nauwelijks in het onderwijs gebruiken

Vandaag las ik het artikel van Wilfred Rubens over de vraag waarom docenten sociale media nauwelijks in het onderwijs gebruiken. Hij refereert in zijn blog naar een artikel van Paul Bloemen (Social media in het onderwijs: verbinding maken met de leerling én de docent) , die reflecteert op de vraag waarom docenten nog relatief weinig sociale media in het onderwijs gebruiken. De argumenten die door Bloemen en Rubens genoemd worden, herken ik in de praktijk. Ik vraag me echter af of  ‘de praktijk’ ze ook herkent.

• Gebruik van Sociale Media in het onderwijs moet concurreren met (andere) prioriteiten

Dit argument geldt niet alleen voor Sociale Media maar ook voor de inzet van ICT in het onderwijs. Te vaak verlaten enthousiaste docenten een training met (volgens mij) het voornemen om ermee aan de slag te gaan. Teruggekomen op de werkplek worden ze echter weer gevangen door de dagelijkse beslommeringen in het onderwijs. Morgen staat er tenslotte weer een groep studenten op de stoep. Daarnaast wordt binnen instellingen nog te vaak eerst een onderwijsvernieuwing doorgevoerd, waarna na de implementatie bekeken wordt op welke wijze ICT hierbij een rol zou kunnen spelen.

• ‘Sociale Media’ is een complex koepelbegrip, het doel ervan is vaak niet concreet en een uitwerking van een visie op onderwijs in relatie tot sociale media ontbreekt veelal (bij een ELO zou het duidelijk zijn om welk systeem het gaat, en wat er in hoofdlijnen mee kan)

Het ongrijpbare van Sociale Media biedt ruimte voor diegenen die zelf ervaring op hebben gedaan met de mogelijkheden van Sociale Media voor leren. Bij diegenen die echter eerst nog zelf kennis moeten maken met Sociale Media en de voordelen nog moeten ervaren, zorgt deze ‘vrijheid’ eerder voor blokkade en dus andere keuzes. Alleen de echte waaghalzen durven de stap naar Sociale Media en de inzet ervan in het onderwijs te zetten.

• Verbinding met de dagelijkse praktijk van docenten wordt onvoldoende gemaakt

De grootste behoefte bij docenten (zowel in primair, voortgezet en hoger onderwijs) ligt bij het concreet maken van de mogelijkheden van Sociale Media. De professionalisering moet daarop gericht worden (‘morgen aan de slag’).

• De wijze waarop sociale media leren kunnen ondersteunen, past vaak moeizaam bij de dagelijkse onderwijspraktijk

Ook bij dit argument kan de parallel met ICT en onderwijs gemaakt worden. Succesvolle inzet van ICT in het onderwijs vraagt om een transformatie van het onderwijs. Dit geldt ook voor Sociale Media. Dit is een grote bottleneck voor de verder inzet van ICT en Sociale Media in het onderwijs (zie ook eerder mijn opmerking over onderwijsnieuwing)

• Veel docenten hebben nog steeds een onvoldoende beeld van de toegevoegde waarde van technologie voor onderwijs en leren

Een zeer terechte aanvulling van Wilfred op de argumenten van Bloemen. Ik ben ook van mening dat dit beeld onvoldoende is. Dit blijft een probleem waar we als ICTO-afdelingen al jaren mee worstelen. Het is te kort door de bocht om te veronderstellen dat Sociale Media niet tegen dit probleem aan zullen lopen. Het lijkt alsof de laagdrempeligheid van de technologie hier helpt.

• De adoptie van elektronische leeromgevingen belemmert de acceptatie van sociale media

Dit argument vind ik een interessante, maar ook zeer herkenbare toevoeging van Wilfred. Ik onderken dat we als onderwijsinstellingen wat dat betreft eigenlijk altijd achter de feiten aanlopen. De kosten om een ELO te implementeren, te beheren, te migreren etc. zijn relatief hoog en worden kritisch gevolgd. In de huidige tijden van bezuinigingen zal het heel moeilijk zijn om nieuwe technologie zoals Sociale Media in het onderwijs te implementeren.

Ondanks bovenstaande argumenten waarom docenten nauwelijks Sociale Media in het onderwijs gebruiken, zie ik de toekomst positief tegemoet. Zoals Bloemen het formuleert ‘zorg voor verbindingen’. En daar kunnen we de Sociale Media dan weer mooi voor inzetten.

Deze blog is eerder verschenen op de HANictoblog.